İş Sözleşmesi Nedir? Türleri Nelerdir?
İş Kanunu madde 8 uyarınca iş sözleşmesi: “İş sözleşmesi, bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (işveren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir.” şeklinde iş sözleşmesi tanımlanmıştır. Genel olarak iş sözleşmesinin özel bir şekli yoktur. İş sözleşmesinin şekil şartı olmaması sebebi ile sözlü olarak da iş sözleşmesi yaratılabilir. Ancak süresi bir yıl ve daha fazla olan iş sözleşmelerinin yazılı olarak yapılması zorunludur. Yazılı olarak yapılmamış olması iş sözleşmesinin geçersiz kılmayacaktır. Yazılılık şartı ispat açısından önem arz etse de işçi iş sözleşmesinin varlığını her türlü delille ispat edebilecektir.
Temelinde bir işi yerine getirecek kişi (İşçi) ve ona ücret ödeyecek olan kişinin kendi arasında yapılan sözleşmeye iş sözleşmesi denmektedir. İş sözleşmesi Borçlar Hukuku’nun içerisinde yer alan bir sözleşme değildir. İş sözleşmesi İş Kanunu’na tabi bir sözleşmedir.
İş Kanunu madde 9’a göre: “Taraflar iş sözleşmesini, Kanun hükümleriyle getirilen sınırlamalar saklı kalmak koşuluyla, ihtiyaçlarına uygun türde düzenleyebilirler. İş sözleşmeleri belirli veya belirsiz süreli yapılır. Bu sözleşmeler çalışma biçimleri bakımından tam süreli veya kısmî süreli yahut deneme süreli ya da diğer türde oluşturulabilir.” denilerek iş sözleşmesinin sözleşme serbestesi kapsamında olduğu belirtilmiştir.
Süreksiz İş Sözleşmesi:
- Bir işin niteliği gereği otuz iş gününü geçmemesi durumunda oluşacak işlere süreksiz iş ve yapılacak sözleşmeye de süreksiz iş sözleşmesi denmektedir. İlgili duruma göre sözleşmenin süreksiz iş olup olmayacağı taraflara değil işin niteliğine bağlıdır.
Sürekli İş Sözleşmesi:
- Bir işin niteliği gereği otuz iş gününü geçmesi durumunda oluşacak işlere sürekli iş ve yapılacak sözleşmeye de sürekli iş sözleşmesi denmektedir. Ancak nitelik yönünden sürekli olan bir iş için otuz iş gününden az süreli bir sözleşme yapılması halinde dahi sözleşme sürekli iş sözleşmesi olacaktır. Çünkü dikkate alınacak husus işin süresi değil, niteliği gereği sürmesi gereken durumdur.
Belirli Süreli İş Sözleşmesi:
- Belirli süreli iş sözleşmesi belirlenen sürenin dolduğu gün herhangi bir fesih bildirimine gerek olmaksızın kendiliğinden sona eren iş sözleşmesidir. Bunun sonucu olarak belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçiler İş Kanunu’nda yer alan bazı haklardan yararlanamazlar. Kıdem tazminatına ve ihbar tazminatı gibi önemli haklardan mahrum olmaktadırlar. Ayrıca belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışanlar iş güvencesi kapsamına girmemektedirler. Ancak belirli süreli iş sözleşmesinde belirtilen süre sona ermişse ve işçi halen işverene bağlı bir şekilde çalışmayı sürdürüyorsa, belirli süreli iş sözleşmesi kendiliğinden belirsiz süreli iş sözleşmesine dönüşür. Arka arkaya esaslı gerekçeler bulunmuyorsa belirli süreli iş sözleşmesi yapılamaz.
Belirsiz Süreli İş Sözleşmesi:
- İş hukukunun temel aldığı iş sözleşmesi genel olarak belirsiz süreli iş sözleşmesidir. Belirsiz süreli iş sözleşmesi bitiş tarihi belirtilmeyen ve fesih edilerek sonlandırılan iş sözleşmesidir. Belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçiler İş Hukuku kapsamındaki hakların tamamına sahip olmaktadırlar.
Tam Zamanlı İş Sözleşmesi:
- İş Kanunu’na göre bir haftalık normal çalışma süresi kırk beş saattir. İlgili süre doğrultusunda çalışılan iş sözleşmelerine tam zamanlı iş sözleşmesi denmektedir.
Kısmı Zamanlı İş Sözleşmeleri:
- Haftalık çalışma süresinin tam zamanlı iş sözleşmesine oranla önemli ölçüde az olarak belirlendiği iş sözleşmelerine kısmi zamanlı iş sözleşmeleri denmektedir. Kısmi süreli iş sözleşmesinden bahsedebilmek için haftalık otuz saatten az bir çalışmanın öngörülmesi gerekmektedir. Kısmi zamanlı iş sözleşmelerine part time veya yarı zamanlı iş sözleşmeleri de denmektedir. Kısmi süreli çalışan işçi ile tam zamanlı çalışan işçi arasında sadece sözleşme süresine dayanılarak ayrım yapılamaz.
Çağrı Üzerine Çalışma:
- Yazılı bir sözleşme ile işçinin yapmayı üstlendiği işle ilgili olarak kendisine ihtiyaç duyulması halinde iş görme ediminin yerine getirileceğinin kararlaştırıldığı iş ilişkisine çağrı üzerine çalışma denmektedir. Çağrı üzerine çalışma aynı zamanda kısmi süreli iş sözleşmesidir. Aksine bir hüküm bulunmuyorsa işveren işçiye işi yapması için en az dört gün önceden haber vermelidir.
Uzaktan Çalışma:
- İşçinin iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletilim araçları ile iş yeri dışında bir yerde yerine getirmesi esasına dayalı olarak ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisidir. Uzaktan çalışma aynı zamanda tele çalışma veya evde çalışma olarak da adlandırılmaktadır.
Deneme Süreli İş Sözleşmesi:
- Taraflarca deneme kaydı konularak yapılan iş sözleşmelerine deneme süreli iş sözleşmesi denmektedir. Deneme süreli iş sözleşmesinde belirtilen deneme süresi iki ayı geçemez. Ancak toplu iş sözleşmesi ile deneme süresi dört aya kadar uzatılabilir.
Takım Sözleşmesi İle Oluşturulan İş Sözleşmesi:
- Birden çok işçinin meydana getirdiği bir takımı temsilen bunlardan birinin takım kılavuzu sıfatı ile işverenle yaptığı sözleşmeye takım sözleşmesi denir. Takım sözleşmesinin yazılı olarak yapılması gerekmektedir. Sözleşme içerisinde her işçinin kimliği ve alacağı ücret ayrıca belirtilmelidir.
Toplu İş Sözleşmesi:
- İşçi sendikası ile işveren arasında veyahut işçi sendikası ile işveren sendikası arasında yapılan sözleşmelere toplu iş sözleşmesi denir. Toplu iş sözleşmesinin amacı işçilerin haklarını arttırmak ve çalışma koşullarını iyileştirmektir.